ना उम्र की सीमा हो

ना उम्र की सीमा हो, ना जन्म का हो बंधन
जब प्यार करे कोई, तो देखे केवल मन

ही गझल खुपजनांना आवडते. प्रेमाला वयाचं बंधन नसतंच... बंधनं पाळतं ते प्रेम कसलं, प्रेम अटी आणि शर्थी घालून होत नसतं, खासकरून वयाची अट. राधा ही कृष्णापेक्षा वयाने मोठी होती, श्रीकृष्णाच्या विवाहित पत्नींऐवजी आजही राधेलाच कृष्णाचं अर्धअंग मानलं जातं.

भारतीय संस्कृती पुरुषप्रधान, पत्नीने पतीपेक्षा वयाने लहानच असावे हा अलिखित नियम जणू. हा नियम भेदून राधाकृष्ण प्रेम चिरंतन कसे झाले हे गूढ वाटावे असं इथलं वास्तव आहे. आत्ता आता पन्नासेक वर्षांपूर्वीपर्यँत बहुपत्नीत्व होतं, बऱ्याचदा पुरुष हे बायकोपेक्षा वयाने बरेच मोठे असत. जुनी आत्मचरित्र वाचली तर काही न्हवे बऱ्याच ठिकाणी नवरे हे बायकोपेक्षा वीसवीस वर्षानीसुद्धा मोठे दिसतात. जरठकुमारी विवाहाचे अनेक प्रकार त्याकाळी समाजात सर्रास होत असावेत, पैशाच्या जोरावर म्हातारपणात कोवळ्या मुलींशी लग्न करणं ह्यात मोठेपणा मानला जात असावा. जरठकुमारी विवाह रोखण्यासाठी त्याकाळी सामाजिक प्रबोधन करण्यात आले किंवा कसे याबद्दल मी अनभिज्ञ आहे मात्र संगीत शारदा नाटकात आणि कुंकू सिनेमात हा विषय घेऊन तसा प्रयत्न केल्याचे दिसते.

पतीचं वय जास्त असणं हे इतकं सवयीचं झालंय की पत्नीपेक्षा वयाने लहान असलेले नवरे खूप खुप रेअर आहेत, आणि जे काही मोजके आहेत त्यांच्याकडे एलियन असल्यासारखं बघितलं जातं. माझ्या माहितीत पती पेक्षा वयाने मोठी असणारी पत्नी म्हणजे नर्गिस दत्त आणि अमृता सिंग. अजून नावं असतीलही पण ही नावं ठळकपणे पटकन आठवतात. सिनेमाच्या ग्लॅमर जगातही ह्या गोष्टींची चर्चा झालीच पण पेज थ्री दुनियेत सगळे ऑड्स सामावून घेण्याचा एक चांगला गुण आहे, ह्यांनाही सन्मानाने सामावून घेतलं.

हे सगळं आठवायचं आणि लिहिण्यामागचं कारण म्हणजे आताची फेवरेट सिरीयल 'तुला पहाते रे' आणि निक प्रियांकाचं लग्न. तुपारे मध्ये हिरो वयाने जास्त आहे आणि हिरोईन लहान आहे त्याउलट निक वयाने लहान आहे. ह्या दोन्ही प्रकारांवर सध्या टीका सुरू आहे. वेगवेगळ्या जोक्स , मेमे मधून टीकेची झोड सुरूच आहे. तुपारे म्हणे मुलींवर वाईट परिणाम करेल म्हणून सिरीयल बंद करावी अशी याचिकासुद्धा दाखल करण्यात आली आहे. निक आणि प्रियांकावर जी टीका होत आहे ती तर अगदी खालच्या दर्जाची आहे, त्यात निक परदेशी त्यामुळे टीका विनोदि तर आहेच पण काहीवेळा विकृतसुद्धा बघायला मिळाली. नवरा वयाने थोडा लहान आहे म्हणून त्याला गोद घेतलंय म्हणजेच दत्तकविधान हे जोक विकृतीचा गंध घेऊन येतात. निकला त्याच्या उंचीवरून सुद्धा टोमणे मारले गेले , का तर नवरा हा उंचच असावा ही आणखीन एक पुरुषी इगो जपणारी मानसिकता. मुळात कुणी कुणावर प्रेम , लग्न करायचं तो ज्याचात्याचा विषय आहे. लग्नगाठी स्वर्गात बांधल्या जातात असे मानणारे आपण ह्या पवित्र बंधनांच्यावर तर बोलूच नाही.

इथे मला राजकपूर, नर्गिसचा किस्सा आठवतो. राजने नर्गिसचा खूप त्रास दिला हे सगळ्यांनाच ठाऊक आहे, ती अगदी आत्महत्या करण्याच्या विचारात होती आणि तेव्हाच तिला सुनील दत्त भेटला. सुनील दत्त वयाने नर्गिसपेक्षा लहान पण त्याने शेवटच्या श्वासापर्यंत तिची साथ दिली अगदी ती गेल्यावर सुद्धा तिच्या नावाने टाटा हॉस्पिटलमध्ये एक वॉर्ड बनवून दिला. तर सुनील दत्त उंच म्हणून राज त्याच्यावर जळायचा, एका पार्टीत राजने नर्गिसला कुजकटपणे बोलला की हा माझ्यापेक्षा उंच आहे म्हणून तुला आवडला का. तो खरंच तुझ्यापेक्षा उंच आहे शरीराने आणि मनाने देखील हे नर्गिसचं उत्तर होतं. मनाची उंची गाठणं सोपी गोष्ट नाही.

बघून, ठरवून केलेल्या लग्नात वयातली अंतरं फार नसतात. त्यातूनही मुलगा पैसेवाला असेल आणि मुलगी देखणी पण परिस्थिती गरिबीची असेल तर आईवडील अशी लग्न हौसेनं लावून देतात. श्रीमंत मुलाला मिरवायला ट्रॉफी वाईफ मिळते आणि मुलीला रूपाच्या जीवावर ऐश्वर्य भोगायला मिळते. वयातली उलटसुलट अंतरं ही प्रेमविवाहात बघायला मिळतात... जो समाजात राधाकृष्णाला पूजतो तोच समाज अशा प्रेमप्रकरणाकडे बघताना निष्ठुर का बरं होत असावा. सिरीयल ही करमणूकीचा विषय उरावी त्यावर टिंगल, जोक्स ठीक आहेत परंतु नुकत्याच विवाहबंधनात अडकलेल्या निक आणि प्रियांकाला शुभेच्छा द्यायचे सोडून हलके विनोद करण्याची बुद्धी येणे ही प्रगल्भता नक्कीच नाही, भारतीय संस्कृती इतकी कमजोर कशी झाली? हॉलिवूड, बॉलिवूड मध्ये लग्न फारशी टिकत नाहीत असा दावा विनोदीवृत्ती करतीलही तरीही गैर ते गैरच. टीका जरूर असावी पण जिथे पातळी घसरते आणि त्यावरही लोक मजा घेऊन स्वतःची करमणूक करून घेतात तेव्हा समाजाच्या मानसिक आरोग्यविषयी काळजी वाटू लागते.

त्याने प्रेम केलं, तिने प्रेम केलं
तुमच्या बापाचं काय गेलं

वयाचा आकडा प्रेमात वाकडा होऊन आडवा येत नाही ही खूणगाठ मनात बांधा आणि लेखाच्या अगदी सुरवातीला दिलेली गझल मनसोक्तपणे ऐका.