आता शाळा आणि शिक्षक आठवायचे म्हणजे कोणेएकेकाळी वगैरे प्रकरण , चांगलंच धूसर झालेलं तरीही त्यातून काही ठळक चेहरे लक्कन चमकून जातात. पटकन आठवणारी मोजकी नावं आणि त्यातलं पहिलं नाव आमच्या कन्या शाळेतल्या संस्कृत आणि मराठीच्या पै बाई. कन्या शाळेत शिक्षिका भरणा जास्त, बापे शिक्षक जवळपास नाहीतच त्यामुळे सतत कोणी ना कोणी मॅटरनिटी लिव्हवर असे त्याला बदली शिक्षिका म्हणून तात्पुरत्या आलेल्या पैबाई खूप लवकर मुलींच्या गळ्यातला ताईत बनल्या. दिसायला बऱ्यापैकी देखण्या, शांतपणे आणि खूप रंजक शिकवण्याची पद्धत , पाठांतर करून घेण्यावर त्यांचा खूप भर असायचा.आज जे काही शुद्धलेखन आणि मराठी लिहायचा सराव आहे त्याचं पूर्ण क्रेडिट मी पै बाईंना देते. बाईंच्या साड्या बहुतेक प्लेन , सुळसुळीत आणि सायलेंट कलरच्या असत, लेमन, पिस्ता, गुलाबी , बदामी हे रंग खास बाईंसाठीच निर्माण झाले असावेत इतक्या ह्या रंगाच्या साड्या त्यांच्यावर सुंदर दिसत. लांब केसांची सैल वेणी आणि त्यावर मोगऱ्याचा गजरा किंवा गुलाबाचं फुल हमखास असे. अतिशय प्रसन्न दिसणाऱ्या पै बाई तेव्हा शॉफर ड्रीवन कार मधून शाळेत येणाऱ्या एकमेव शिक्षिका होत्या. त्यांच्या कारचं आम्हा मुलींना खूप कौतुक वाटायचं, त्यांच्या शाळेत यायच्या वेळेला आम्ही मैत्रिणी गेटजवळ घुटमळत असू आणि ती कार बाईंना सोडून जाईपर्यंत एकटक बघत असू. सुखवस्तू, संसारी , आनंदी स्त्रीच्या चेहऱ्यावर एक वेगळंच सौन्दर्य असतं ते पै बाईंमध्ये आम्हाला गवसलं. नंतर त्या पर्मनंट आमच्याच शाळेत आल्या, अगदी दहावीचा सेंडऑफ होईपर्यंत सोबत होत्या. आता त्या जिथे कुठे असतील तिथे त्यांना मनोभावे नमस्कार.
पै बाईंच्या उलट दुसऱ्या एकजण होत्या उमर्जी बाई. त्यांना माझ्या कुरळ्या केसांचा काय राग होता कोण जाणे. तेल लावून चापूनचोपून वेणी घातली तरीही माझे केस थोड्या वेळातच बंड करून स्वतःची आग्र्याहून सुटका करून चेहऱ्यावर आक्रमण करायचे. उमर्जी बाई इंग्रजी शिकवायच्या, कायम त्रासिक चेहरा खुर्ची तर कधी सोडतच नसत. खुर्चीत बसूनच शिकवायच्या आणि नेम धरून खडू टपकन माझ्या डोक्यावर मारायच्या की मी समजायचे आणि केस शक्य तितके आवरायचे. त्यांच्या तासाला शिकले कमी आणि केसच जास्त आवरले. कहर म्हणजे एकदा त्यांनी माझ्या समोरून झेपावणाऱ्या केसांना कात्रीने कापून मोक्ष मिळवून दिला. जेव्हा मला कावीळ होऊन मला शाळेतच उलट्या होऊ लागल्या तेव्हा मात्र उमर्जी बाईंनीच मला घरी सोडायची व्यवस्था केली तेव्हा कुठं थोडीथोडी त्यांच्याविषयी आपुलकी वाटली.
शाळेतून ज्युनियर कॉलेजला गेलो आणि पहिल्यांदा बॉईज आणि गर्ल्स मिक्स बॅच अनुभवली. आमचे बायोचे सर दीपक शहा, नुसता गोरापान चिकना देखणा. सरांना सर म्हणायला जीभ रेटत नसे, त्यांचं वय तिशीच असावं. शिकवायचे कसे हा प्रश्न अलाहिदा दिसायचे मात्र खूप भारी. मला खरंतर आर्टसला जायचं पण वडिलांचा आग्रह म्हणून नाराजीने सायन्स घेतलं पण सरांना बघून नाराजीचा मिस्टर इंडिया झाला. वर्गातल्या सगळ्या पोरी सरांवर फिदा आणि त्यामुळे पोरांची सरांवर खुन्नस. सरांवरच सगळ्या पोरी मरू लागल्यावर पोरांची डाळ कशी शिजावी. सरांनी मात्र ह्याचा फायदा कधीच घेतला नाही. पोरी आपल्याकडे एकटक बघतात हे त्यांनाही माहिती होतच पण ते बिचारे नुसते शिकवतच असत. त्यामुळे किती नाजूक हृदयं कोमेजली ह्याची गणनाच नाही. फ्रॉग मेटिंगचा चॅपटर शिकवताना लालेलाल झालेले आणि नंतर झटकन वर्गाबाहेर गेलेले सर, खाली मान घालून खुदुखुदू हसणाऱ्या मुली आणि एकमेकांत जोक करून हसणारी मुलं हे लिहिताना जसंच्या तसं डोळ्यासमोर फ़िरतंय. आता सर काय करत असतील कोण जाणे
सिनियर कॉलेजला मात्र कोणतेही सर, बाई म्हणावी असे आवडले नाहीत. शिक्षक म्हटले की शाळेचेच शिक्षक आठवतात कॉलेजचे नाही ह्यामागचं कारण काय असावं बरं... कदाचित आपल्या नाजूक आणि कोवळ्या मनावर उमटणारे हे फॉसिल्स असावेत जे खूप वर्षांनी आपल्या खुणा जपून ठेवतात
